Biuletyn Informacyjny Nr 4/2003

Komitet Redakcyjny w składzie: Andrzej Chwojnowski, Ludomira Granicka, Piotr Ładyżyński, Ewa Łukowska i Aleksander Sobieszek

Zgodnie z zapowiedzią rozpoczynamy w Biuletynie cykl prezentacji zespołów badawczych pracujących w dziedzinie inżynierii biomedycznej. Podjęcie inicjatywy tego rodzaju było omawiane podczas wielu posiedzeń Zarządu Głównego naszego Towarzystwa. W odczuciu członków Zarządu, członków Towarzystwa i osób spoza naszego środowiska z którymi ta sprawa była dyskutowana, stworzenie zbioru informacji zawierającego charakterystyki problematyki badawczej, osiągnięć w dziedzinie badań naukowych i praktycznych zastosowań wyników badań, może być ważne z wielu względów. Oprócz funkcji przewodnika w dziedzinie działalności reprezentowanej przez nasze środowisko, informacje zawarte w Biuletynie mogą przyczyniać się do uświadomienia wartości tego co tworzymy, jak również mogą stanowić szeroko rozumianą promocję naszej oferty w stosunku do potencjalnych partnerów w rozwiązywaniu naukowych i praktycznych problemów w zakresie inżynierii biomedycznej. Mamy również nadzieję, że informacje o zespołach badawczych umożliwią nawiązanie kontaktów i ewentualnej współpracy, co powinno istotnie ułatwić porozumienie zespołów naukowych dla wspólnych inicjatyw w postaci tworzenia centrów doskonałości czy wystąpień o granty krajowe i międzynarodowe.

Zapraszamy członków Towarzystwa do nadsyłania własnych opracowań w objętości do 2 stron tekstu z odnośnikami do własnej literatury. Sukces przedsięwzięcia zależy od nas samych. Podkreślamy jednocześnie, że informacja powinna dotyczyć zespołów badawczych a nie indywidualnych osób.

Cykl rozpoczynamy od prezentacji zespołów badawczych największej placówki naukowo-badawczej w naszej dziedzinie jaką jest Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN. W niniejszym biuletynie zamieszczamy pierwszą taką prezentację, dotyczącą zespołu naukowo-badawczego Prof. R.Maniewskiego - prezesa PTIB.

Sekretarz Zarządu Głównego PTIB
Doc. dr Aleksander Sobieszek

Prezentacje zespołów badawczych

Instytut Biocybernetyki i Inżynierii Biomedycznej PAN
Zakład Biopomiarów i Bioregulacji
Pracownia Pomiarów Biofizycznych
Kierownik: Prof. dr hab. Roman Maniewski
tel. +48 (22) 658 28 84, fax: +48 (22) 659 70 30, e-mail: Roman.Maniewski@ibib.waw.pl

Temat: Metody elektryczne i magnetyczne w badaniach serca i mózgu.
Zespół badawczy: Prof. R.Maniewski, Mgr M.Fereniec, Techn. A.Zbieć

Prace naukowo-badawcze Pracowni Pomiarów Biofizycznych dotyczą wykorzystania metod fizycznych w badaniach serca i układu krążenia [1]. Ocena ryzyka groźnych dla życia arytmii komorowych serca, stanowi jeden z ważniejszych problemów diagnostyki chorych po zawałach serca. Uzasadnia to, trwające od wielu lat, poszukiwania skutecznej metody selekcji chorych z podwyższonym ryzykiem częstoskurczu komorowego i nagłej śmierci sercowej po zawale. Jedynymi nieinwazyjnymi metodami diagnostycznymi, są w tym przypadku elektrokardiografia i magnetokardiografia o wysokiej rozdzielczości. Badania w dziedzinie pomiarów i analizy biosygnałów elektrycznych i magnetycznych o wysokiej rozdzielczości zespół pod kierownictwem prof. R.Maniewskiego podjął w połowie lat osiemdziesiątych współpracując z przodującymi ośrodkami w tej dziedzinie, a mianowicie Helsinki University of Technology (Finlandia) [2-5], Massachusetts Institute of Technology (USA) [6,7] i Physikalisch-Technische Bundesanstalt w Berlinie [8]. Pomiary EKG o wysokiej rozdzielczości prowadzono również we własnych laboratoriach pomiarowych na terenie Szpitala Wolskiego w Warszawie, Szpitala Rehabilitacji Kardiologicznej w Konstancinie oraz w nowoutworzonym Laboratorium Badań Mikropotencjałów IBIB PAN, wyposażonym w pomieszczenie ekranowane elektrycznie i 64 kanałowy system rejestracji biopotencjałów. Przeprowadzono optymalizację metod rejestracji i analizy mikropotencjałów serca dla zwiększenia wiarygodności diagnostyki arytmii komorowych serca, wykorzystując zarówno kryteria amplitudowo-czasowe jak i częstotliwościowe, w szczególności metody modelowania parametrycznego i transformatę falkową [9-11]. W zakresie analizy sygnałów rozwinięto ścisłą współpracę z grupą prof. Rixa z University of Nice - Sophia Antipolis (Francja). Aktualnym kierunkiem badań jest pomiar i analiza map potencjałów EKG o wysokiej rozdzielczości u chorych z niewydolnością systemu sercowo-naczyniowego [12].

  1. R.Maniewski (red.): Nieinwazyjne metody badań serca i układu krążenia, IBIB PAN, Warszawa 1996.
  2. Katila T., Maniewski R., Tuomisto T., Varpula T.,Siltanen P.: Magnetic measurement of cardiac volume changes, IEEE Trans. Biomed. Eng., 1982, BME?29, 1, s.16?25.
  3. Katila T., Maniewski R., Makijarvi M., Nenonen J., Siltanen P.: On the accuracy of source localization in cardiac measurements, Phys. Med. Biol., 1987, 32, s.125?131.
  4. Maniewski R., Katila T., Pountanen T., Siltanen R., Varpula T., Wikswo J.P.: Magnetic measurments of cardiac mechanical activity, IEEE Trans. Biomed. Eng., 35, 9, s.662?670, 1988.
  5. Maniewski R.: Magnetic studies on mechanical activity of the heart, Critical Rev. in Biomed. Eng., 19(2,3), s.203-229, CRC Press, 1991.
  6. Cohen D., Cuffin B.N., Yunokuchi K., Maniewski R., Purcell C., Cosgrove G.R., Ives J., Kennedy J., Schomer D.: MEG versus EEG localization test using implanted sources in the human brain, Ann. Neurol., 1990, 28, 811?817.
  7. Cuffin B.N., Cohen D., Younokuchi K., Maniewski R., Purcell C., Cosgrove G.R., Ives J., Kennedy J., Schomer D.: Test of EEG localization accuracy using implanted sources in the human brain, Ann. Neurol., 1991, 29, 132?138.
  8. Lewandowski P., Burghoff M., Maniewski R., Oeff M., Trahms L.: Experimental study of respiration influence on analysis of high-resolution ECG and MCG, Med. Biol. Eng. Comput., 1996, 34, 1, s.59-60.
  9. Lewandowski P., Liebert A., Stopczyk M., Maniewski R.: Computer aided ECG analysis using autoregressive estimation, Japanese Heart J., 1994, 35, 259-260.
  10. Mroczka T., Lewandowski P., Maniewski R., Liebert A., Spioch M., Steinbach K.: Effectivness of high resolution ECG spectral analysis in discrimination of patients prone to ventricular tachycardia and fibrillation, Med. Sc. Monit., 2000, 6, 5, 1018-1026.
  11. Lewandowski P., Meste O., Maniewski R., Mroczka T., Steinbach K., Rix H.: Risk evaluation of ventricular tachycardia using wavelet transform irregularity of the high-resolution electrocardiogram, Med. Biol. Eng. Comput., 2000, 38, 666-673.
  12. M.Fereniec, M.Kacprzak, G.Karpiński, R.Maniewski, G.Opolski, D.Ircha: Evaluation of T-wave morphology in high-resolution ECG mapping, Intern. J. Bioelectromagnetism, 2002, 2, 4,101-102.

Temat: Metoda laserowo-dopplerowska i sepktroskopia bliskiej podczerwieni w diagnostyce medycznej.
Zespół badawczy: Prof. R.Maniewski, Dr A.Liebert, Mgr M.Kacprzak, Mgr A.Skóra, Mgr N.Żołek

Bardzo istotnym czynnikiem diagnostycznym w ocenie wydolności układu krążenia jest pomiar mikroukrwienia i utlenowania tkanki [1]. Istnieje niewiele metod umożliwiających taką ocenę w sposób nieinwazyjny i są one w większości bardzo niedoskonałe, głównie z uwagi na zbyt małą czułość i rozdzielczość przestrzenną oraz niemożliwość monitorowania ciągłego. Wielką perspektywę mają tu metody optoelektroniczne, których żywiołowy rozwój obserwuje się w ostatnim okresie. W latach 90-tych została zainicjowana przez prof. R.Maniewskiego i rozwinięta w IBIB PAN nowa w skali kraju tematyka dotycząca optoelektronicznych metod diagnostyki medycznej, w szczególności metody laserowo-dopplerowskiej i spektroskopii bliskiej poczerwieni. Nastąpiło to przy wsparciu Unii Europejskiej w ramach projektów badawczych: w programie BIOMED I - "Laser-Doppler Flowmetry for Microcirculation Monitoring" i w programie SMT - "Standardised Calibration Methods and Europrobes for Laser-Doppler Monitoring and Imaging of Blood Perfusion in Tissue". Powstały w IBIB PAN nowe specjalistyczne laboratoria dla badań optycznych i pomiarów mikrokrążenia umożliwiające prowadzenie zarówno badań podstawowych jak i diagnostycznych. W laboratoriach prowadzone są badania właściwości metrologicznych wspomnianych metod z wykorzystaniem modeli fizycznych, symulacji komputerowych procesu rozpraszania światła w tkance [2] oraz w warunkach eksperymentów klinicznych. W ich wyniku opracowano nowe metody i urządzenia do kalibracji systemów laserowo-dopplerowskich [3,4] oraz zaprojektowano wielokanałowe sondy umożliwiające detekcję sygnałów z różnych głębokości, w szczególności różnicowanie przepływu kapilarnego i termoregulacyjnego [5,6]. Prowadzone są również badania właściwości optycznych z wykorzystaniem sfer integrujących. Badania te prowadzone są we współpracy z przodującymi ośrodkami naukowymi w tej dziedzinie, m.in. Linköping University, University of Twente, University of Pisa, Physikalisch-Technische Bundesanstalt w Berlinie. Równocześnie prowadzone są badania kliniczne, których celem jest ocena możliwości diagnostycznych metod optycznych. Są to m.in. badania mikrokrążenia u chorych z cukrzycą prowadzone we współpracy z Kliniką Gastroenterologii i Chorób Przemiany Materii AM [7], badania ukrwienia w anestezji regionalnej we współpracy z Kliniką Anestezjologii i Intensywnej Terapii [8], w ostrej niewydolności nerek z Instytutem Transplantologii [9] oraz badania w ostrym niedokrwieniu kończyn [10] i w warunkach testów termicznych u chorych z zespołem Raynauda [11] z Kliniką Chirurgii Naczyniowej CMKP. Metoda spektroskopii w bliskiej podczerwieni została natomiast zastosowana z wielkim powodzeniem w monitorowaniu utlenowania i ukrwienia mózgu podczas operacji tętnic szyjnych w Klinice Chirurgii Naczyniowej CMKP [12] oraz w czasie testów ortostatycznych (Instytut Kardiologii i Szpital Wolski w Warszawie). Program dalszych badań w tym zakresie obejmuje nowoczesne metody spektroskopowe z pomiarem czasu przelotu fotonów w tkance [13], co stanowi perspektywę opracowania systemów optycznych dla mammografii i tomografi mózgu.

  1. Maniewski R., Liebert A.: Metoda laserowo-dopplerowska w badaniach mikrokrążenia krwi, Akademicka Oficyna Wydawnicza EXIT, Warszawa 2003.
  2. A.Liebert, N.Terajewicz, R.Maniewski, G.Nilsson, F.F.M de Mul: Estimation of scattering volume in short distance reflectance measurements by Monte Carlo modelling, Optica Applicata, 2002, 32, 4, 709-720.
  3. Liebert A., Leahy M., Maniewski R.: A calibration standard for laser-doppler measurements, Rev. Sci. Instr., 1995, 66, 11, s.5169-5173.
  4. Liebert A., Łukasiewicz P., Boggett D., Maniewski R.: Optoelectronic standardisation of laser-Doppler perfusion monitors, Rev. Sci. Instr., 1999, 70, 1352-1354.
  5. Maniewski R., Liebert A.: Laser-Doppler measurements of microvasular perfusion, Biocyb. and Biomed. Eng., 1998, 18, No 1-2, pp.49-58.
  6. Liebert A., Leahy M., Maniewski R.: Multichannel laser-Doppler probe for blood perfusion measurements with depth discrimination, Med. Biol. Eng. Comput., 1998, 36, 740-747.
  7. Karnafel W., Juskowa J., Maniewski R., Liebert A., Jasik M., Zbieć A.: Microcirculation in diabetic foot measured by multichannel laser-Doppler instrument, Medical Science Monitor, 2002, 8(7), 137-144 .
  8. Liebert A., Witkowski K., Mayzner-Zawadzka E., Maniewski R.: Application of multichannel laser-Doppler flowmeter in anaesthetic measurements, Proc. 1st Regional Conf. IEEE Eng. Med. & Biol. Soc., 4.84-4.85, Delhi, (India), 1995.
  9. Maniewski R., Liebert A.: Manifestation of internal organs malfunction by laser-Doppler study on microcirculation, Frontiers Med. Biol. Eng., 2000, 10, 233-238.
  10. Kania M., Staszkiewicz W., Maniewski R., Liebert A., Kwietniak Z., Madycki G.: Laser-Doppler flowmetry for monitoring microvascular disfunction caused by acute lower extremity ischemia, In Microcurculation'98, P.H.Carpentier P.H., E.Vicant, J-L. Guilmot (Eds), Monduzzi, Bologna, 1998, 347-351.
  11. Kacprzak M., Skóra A., Obidzińska J., Zbieć A., Maniewski R., Satszkiewicz W.: Ocena testów termicznych w laserowo-dopplerowskich badaniach chorych z syndromem Raynauda, Mat. XIII Kraj. Konf. Nauk. "Biocyb. Inż. Biomed., Gdańsk, 2003, 907-912.
  12. Staszkiewicz W., Gawlikowska D., Maniewski R., Zbieć A., Gabrusiewicz A.: Zastosowanie przezczaszkowej oksymetrii mózgu w chirurgii tętnic szyjnych, Pol. Przegląd Chirug., 2001, 73, 2, 186-199.
  13. Kacprzak M., Huzandrov A., Liebert A., Maniewski R.: Czterokanałowy system pomiaru czasu przelotu fotonów - wstępne badania na fantomach, Mat. XIII Kraj. Konf. Nauk. "Biocyb. Inż. Biomed., Gdańsk, 2003, 865-870.

Roman Maniewski

Informacje zjazdowe

P E R M E A
Tatranske Matiare, Słowacja, 7-11 września, 2003 r.

Membrany i technologie membranowe są jednymi z bardziej dynamicznie rozwijających się kierunków technologicznych. Według podsumowania z biuletynu Europejskiego Towarzystwa Membranowego przewiduje się pięć kierunków, wraz z perspektywami ich rozwoju w bliższej i dalszej przyszłości, w których techniki membranowe będą stanowić kluczowe elementy. Są to: 1) ochrona zdrowia - kontrolowane uwalnianie leków, sztuczne organy 2) środowisko - bioreaktory membranowe, zagospodarowanie odpadów 3) energia - otrzymanie wzbogaconego tlenu, otrzymanie "taniego" wodoru, ogniwa paliwowe 4) żywność - technologie barierowe, filtracja napojów, procesy do otrzymania odpowiednio przygotowanej żywności 5) woda - usuwanie wirusów, wtórne wykorzystanie wody, otrzymywanie wody bez śladowych zanieczyszczeń.

Konferencja PERMEA 2003 była pomyślana jako konferencja Państw Wyszehradzkich. Głównymi organizatorami konferencji były: Czeskie Towarzystwo Inżynierii Chemicznej, Węgierskie Towarzystwo Chemiczne, Polskie Towarzystwo Chemiczne oraz Politechnika Bratysławska (Słowacja). Współorganizatorami były: Międzynarodowa Fundacja Wyszehradzka oraz Słowackie Towarzystwo Inżynierii Chemicznej. Konferencja odbyła się w dniach 7-11 września na Słowacji gdzie prezentowano osiągnięcia w dziedzinie technik membranowych krajów Grupy Wyszehradzkiej z szerokim udziałem międzynarodowym.

Znaczenie tej konferencji podkreśla fakt z jak szerokim międzynarodowym odzewem spotkała się podjęta tematyka. W obradach czynnie poza organizatorami (cztery Państwa Wyszechradzkie) udział wzięli naukowcy z 24 państw, w tym spoza Europy. Uczestniczyli przedstawiciele Japonii, Kanady, Algierii, Indii, Iranu, Izraela i Turcji. Program był tak bogaty, że sesje kończyły się późnym wieczorem, a jedna nawet trwała prawie do 22:30.

Oprócz nieomal sztandarowej tematyki dotyczącej oczyszczania wody i ścieków, zastosowań membran jonowymiennych, zastosowań analitycznych oraz zastosowań w przemyśle spożywczym, ważne miejsce zajmowała tematyka wykonywania membran, ich modyfikacji oraz badania ich własności transportowych. Interesująca była prezentacja dotycząca plazmowej modyfikacji membran polimerowych.

Również ważne miejsce zajmował dział bioreaktorów, w którym szeroko reprezentowana była tematyka membran z immobilizowanymi enzymami, bądź komórkami. Obecne i przyszłe zastosowania immobilizowanych komórek lub enzymów można podzielić na 4 kategorie: przemysłową (żywność, farmaceutyki), analityczne (biosensory), medyczne (organy sztuczne, terapia enzymatyczna) oraz środowiskowe (odtruwanie środowiska).

Prezentowane membrany z immobilizowanymi enzymami, bądź komórkami znajdowały zastosowanie począwszy od rozdziałów izomerów optycznych kończąc na biokonwersji. Przykładowo enanciomery tego samego związku chemicznego mogą wykazywać różną aktywność biologiczną, ich obecność przy zastosowaniach medycznych, a nawet rolniczych jest wykluczona, a jedynie optycznie czyste materiały mogą być użyte. Jedną z efektywnych metod pozwalających na produkcję wolnych od enanciomerów związków chemicznych jest metoda opierająca się na kinetycznym rozdziale racematów w procesie katalizowanym enzymatycznie. Do rozdziału zastosowano membranę z immobilizowanymi enzymami, konkretnie asymetryczną membranę kapilarną, poliamidową z immobilizowaną na gęstej warstwie zewnętrznej, lipazą, pochodzącą z Pseudomonas. Enzymatyczna membrana wykazywała aktywność przez okres min. 1 miesiąca. Oddzielną grupę stanowiły membrany z immobilizowanymi komórkami do biokonwersji, np. membrana z immobilizowaną Saccharomyces cerevisiae.

Wśród prezentowanych modeli matematycznych, dość użyteczny wydawał się model prezentujący rezystancję w transporcie masy substratu przez kontaktor z enzymatyczną warstwą żelu immobilizowaną na drodze absorpcji.

Opracowała: Ludomira Granicka

Seminarium nt.: High Resolution ECG/MCG Mapping

W dniach 16-18.10.03 odbyło się 70 seminarium MCB zatytułowane: "High resolution ECG and MCG mapping". W seminarium uczestniczyli specjaliści w dziedzinie analizy sygnałów EKG i MKG o wysokiej rozdzielczości. Uczeni reprezentowali różne kraje europejskie tj. Austria, Finlandia, Francja, Hiszpania, Niemcy, Słowacja, Słowenia, Węgry, Włochy.

Przedstawiane prace dotyczyły modelowania elektrycznej aktywności serca oraz różnych metod analizy sygnałów EKG i MKG z wielu odprowadzeń jednocześnie. Wiele uwagi poświęcono fazie repolaryzacji serca, omawiano również różne kliniczne zastosowania proponowanych metod.

Wykłady zgrupowane były w cztery sesje tematyczne. Pierwsza sesja skupiło się wokół tematyki modelowania serca i zatytułowana była "Modelling of Heart Electrical Activity". W drugiej sesji przedstawiono prace z tematyki "Clinical Application of High-Resolution ECG/MCG Mapping", natomiast trzecia sesja obejmowała kliniczne zastosowania analizy wysokorozdzielczego EKG i MKG i nosiła tytuł "Clinical Application of High-Resolution ECG/MCG". W ostatniej sesji przedstawiono prace z zakresu analizy i przetwarzania sygnałów , sesja zatytułowana była "Processing and Analysis of ECG/MCG Maps".

Wykłady plenarne były szczególnie interesujące ze względu na całościowe ujęcie problematyki elektromagentyzmu serca. Wykład otwierający seminarium, który wygłosił prof. Toivo Katila, zatytułowany był "Advances in Cardiac Bioelectromagnetism". O przyszłości wysokorozdzielczej analizy EKG mówił prof. Paul Rubel na wykładzie zatytułowanym "Future prospects in High Resolution and serial ECG analysis". Problematyce repolaryzacji serca, której zmienność nie tylko czasowa ale i przestrzenna, stwarza możliwości diagnostyki zagrożenia arytmią osób z dużą niewydolnością serca, poświęcone były trzy wykłady. Kompleksową analizę fazy repolaryzacji serca przedstawił prof. Luigi DeAmbroggi na wykładzie zatytułowanym "T wave "complexity": identification and clinical value".

Spotkanie europejskich grup zajmujących się analizą wysokorozdzielczych sygnałów EKG bądź MKG z wielu odprowadzeń jednocześnie, pozwoliło na nawiązanie bliższych kontaktów między ośrodkami oraz stworzyło możliwości podzielenia się doświadczeniem i wiedzą w gronie wybitnych specjalistów w tej dziedzinie.

Szczegółowy program seminarium dostępny jest na stronie internetowej o adresie http://www.ibib.waw.pl/ecg-mcg-2003.

Materiały seminaryjne zostaną opublikowane w wydawnictwie seryjnym "Lecture Notes of ICB Seminar" w I kwartale 2004 roku.

Opracowała: Małgorzata Fereniec

Pierwsza Międzynarodowa Konferencja pt. "Advanced Analysis - Exploring Biological Systems in Food", Olsztyn, 3-7 września 2003r.

Patrząc na problemy inżynierii biomedycznej, bardzo często okazuje się, że są to problemy podobne do występujących w innych, pokrewnych inżynierii biomedycznej dziedzinach. Stąd też, czasami warto popatrzeć, z jakimi problemami zmagają się koledzy z niezbyt odległych dziedzin. Metody analityczne i problemy analityczne są bardzo zbliżone w wielu dziedzinach nauk "bio". Dlatego proponujemy spojrzenie na dziedziny pokrewne.

Konferencja olsztyńska została zorganizowana przez Centrum doskonałości Cenexfood (Instytut Rozrodu Zwierząt i Badań Żywności Polskiej Akademii Nauk w Olsztynie) i odbyła się pod patronatem UE.

Wielka liczba - bo aż 14 wykładów zapraszanych i poziom pozostałych prezentacji zarówno ustnych jak i w formie plakatów spowodował, że konferencja ta stała się wydarzeniem ze wszech miar godnym uwagi. Po raz kolejny zostało dobitnie wykazane jak wielki i niestety często niedoceniany wpływ na nasze zdrowie ma jakość żywności. Może najbardziej spektakularnym przykładem był referat Prof. A. Stolyhwo z Politechniki Gdańskiej, dotyczący izomerów trans kwasów tłuszczowych w diecie i organizmie ludzkim. Tu na szczególną uwagę zasługują dane o przenikaniu tych izomerów do płodu i do mleka karmiących matek w stężeniu wyższym niż jest w ich organizmach.

Bardzo ciekawy referat dotyczący penflawonoidów zawartych w chmielu (Humulus lupulus L) i ich biomedycznemu znaczeniu przedstawił Prof. D. De Keukeleire z Uniwersytetu w Ghent z Belgii. Chmiel nie jest jedynie surowcem służącym do produkcji piwa. Składniki chmielu są również surowcem służącym do produkcji preparatów farmaceutycznych o istotnej przeciwnowotworowej aktywności biologicznej.

Czy "sztuczny nos" rozwijany głównie pod katem przemysłu spożywczego (badanie serów dojrzewających, win) może znaleźć również zastosowanie przy wykrywaniu i diagnozowaniu zapalenia płuc? Prof. Herman Geise z Uniwersytetu Antwerpskiego z Belgii w swoim wykładzie sugeruje, ze jest to być może już niezbyt daleka przyszłość.

Opracował: Andrzej Chwojnowski

Wykaz konferencji naukowych związanych z biocybernetyką i inżynierią biomedyczną można znaleźć na stronie PTIB.